تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران

حقایق نجوم

یکی از قدیمی ترین علومی که در دنیا وجود دارد علم ستاره شناسی و نجوم است و اگر چه هزاران سال است که انسان ها این علم را می دانند و دنیای شگفت انگیز ستاره ها را مورد مطالعه قرار داده اند اما ما هنوز هم دانش بسیار کمی از بسیاری از واقعیت هایی که در جهان اتفاق می افتد داریم. همین چیزهای اندکی که از این علم می دانیم هم واقعا شگفت انگیز و حیرت آور است و بسیاری از آن ها هم گیج کننده.
• در حقایق نجوم و در این جهان هستی دسته ای از ستاره ها به نام ستاره های نوترونی وجود دارند که از آن ها به عنوان ستاره های در حال مرگ یاد می شود. این ستاره ها بسیار کوچک و چگال هستند و از فروپاشی ستاره های بسیار بزرگ به وجود آماده اند با این حال وزنی برابر تقریبا ۱۰۰ میلیون تن دارند! این ستاره ها از تندترین ستاره هایی هستند که دانشمندان تا به حال مورد مطالعه قرار داده اند به طوری که با سرعت باورنکردنی ۵۰۰ بار در ثانیه دور خود می چرخند!
 • هسته ی خورشید انرژی ای برابر انرژی ۱۰۰ بیلیون بمب هسته ای را در هر ثانیه رها می کند. همه ی این مقدار انرژی راه خود را از بین چندین لایه ی خورشید به بیرون پیدا می کند و این سفر هزاران سال به طول می انجامد. انرژی خورشیدی گرما و نور را به بیرون ساطع می کند و همین سیستم است که منظومه ی خورشیدی را قدرتمند میکند

(نظریه گالیله)

گالیلئو گالیله که دانشمند و مخترع سرشناس ایتالیایی است را معمولا به طور اشتباه مخترع تلسکوپ می دانند که این طور نیست و تاریخ دانانی که حقایق نجوم را بازگو کرده اند بر این باورند که سازنده ی عینک یعنی یوهان لیپرشای سازنده ی تلسکوپ بوده است و گالیله در واقع اولین کسی بوده است که از تلسکوپ برای مطالعه ی جهان خارجی استفاده کرده است تا به کشفیات برسد.
 • کهکشان گردابی که نام علمی آن در بین دانشمندان M51 است در واقع ۲ بازوی چرخشی است که بین ۲۵ تا ۳۷ میلیون سال نوری از کهکشان راه شیری دور است ولی با این حال با یک تلسکوپ آماتور هم قابل دیدن است.
 • سیاه چاله ها بسیار غلیظ هستند و نیروی گرانش بسیار قوی ای دارند که هیچ چیز حتی نور هم نمی تواند از کوپلینگ های گرانشی آن ها در امان باشد اگر چه شرایطی غیر طبیعی وجود دارد که در آن فرمی از تشعشع که به آن تشعشع هاوکینگ می گویند می تواند از این نیروی گرانش عظیم فرار کند.

چه موقع كشف شد كه زمين بدور خورشيد مي چرخد؟ 

قبول اين واقعيت مدت ها طول كشيد . در سال 1543 ميلادي يك منجم لهستاني به نام نيكلاس كوپرنيك De Revolutionibus را منتشر كرد كه مشخص مي كرد سيارات به دور خورشيد گردش مي كنند اما نظريه او با تعليمات كليساي كاتوليك مغايرت داشت و كليسا قدرتمندترين سازمان اجتماعي و سياسي آن زمان بود . عقيده هايي مانند طرح خورشيدمركزي كه در جهان تفكر بديع بودند سزاوار كيفر مرگ بودند . بنابراين اگرهم تعدادي ديگر ازمنجمان طرح كپرنيك را مي پذيرفتند از تصديق كردن آن هراس داشتند . در سال1632 گاليلئو گاليله ، يكي از برجسته ترين منجمان در طول تاريخ ، سرانجام يك كتاب در حمايت از نظريه كپرنيك منتشر كرد . كليساي كاتوليك روم گاليله را براي محاكمه به خاطر بدعت گذارن احضار كرد و اين منجم براي برگشتن از حرفش يا مرگ حق انتخاب داشت . گاليله دست از عقيده خود كشيد اما كليسا از پذيرفته شدن طرح خورشيد در عرف نمي توانست جلوگيري كند(در سال 1992كليساي كاتوليك روم رسما با گاليله و كپرنيك موافقت كرد.) 

چطور منجمان سريعايك ستاره را از ديگران تشخيص مي دهند؟ 

منجمان علاوه بر نقشه موقعيت ستارگان در آسمان تععن كردند كه كدام ستاره از ديگر ستارگان پرنورتر است . يك منجم يوناني به نام هيپاركوس جد بطلميوس ابتدا ستارگان را بر اساس روشنايي اشان طبقه بندي كرد . اوششطبقه روشنايي را با قدر شان ليست كرد (قدر يعني درخشش يك ستاره كه بر روي زمين نمايان مي شود . قدر يك ستاره تا حد زيادي در تعيين اينكه چقدر از زمين فاصله دارد موثر است ) هيپاركوس 20 ستاره از قدر اول را طبقه بندي كرد و ستارگان ضعيف يعني آنهايي كه با چشم غير مسلحديده مي شوند را در شش قدر طبقه بندي كرد.

 
ستاره شناسی پیش از اسلام در ایران

دانش ستاره‌شناسی در ایران مانند دیگر نقاط جهان پیشینه طولانی دارد. از آن جا که ابزار کار این دانش آسمانی پاک و چشم تندرست است، از نخستین علومی است که مورد توجه انسان قرار گرفته‌است.
برخی پژوهشگران، چندی از نقوش تخت جمشید را نشانه‌ای بر آشنایی سازندگان آن‌ها با اخترشناسی می‌دانند؛ از این میان است نقش حمله شیر به گاو که در بسیاری حجاری‌های تخت جمشید هست.

مطالعاتی هم روی جهت‌گیری چهارطاقی‌های بجا مانده از آتشکده‌های کهن نشان داده است که می‌توان رابطه‌هایی میان ساختمان آن‌ها و طلوع و غروب جرم‌های آسمانی یافت.
از دوران پیش از اسلام به جز کتاب زیج شهریار سند مکتوبی بر جای نمانده‌است. ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه عن القرون الخالیه اطلاعاتی دربارهٔ باورها اقوام گذشته دربارهٔ اخترشناسی ارائه کرده‌است.

ستاره شناسی پس از اسلام در ایران

اره شناسان ایرانی بزرگ ستاره شناسان اسلامی را پایه ریزی می‌دهند. پس از دوران خلافت مأمون که دارالترجمه نامی خود را برای برگردان آثار علمی ملل گوناگون بنیاد نهاد، پیشرفت اخترشناسی بمانند علوم دیگر سرعت فراوانی گرفت.

نخستین محاسبات دقیق قطر زمین در همین زمان و بدست برادران بنوشاکر انجام گرفت. (توضیحات بیشتر در کتاب تاریخ نجوم اسلامی نوشته نالینو)

یکی از انگیزه‌های توجه ویژه به اخترشناسی در دوران اسلامی تعیین سالنامه و اوقات شرعی است که نیازمند مشاهدات و محاسبات دقیق ستاره‌شناسی است. هندسه کروی که بدست ابوالوفای بوزجانی تکوین یافت این محاسبات را بسیار تسهیل کرد.
در دربار شاهان و امرای ایرانی همیشه شاعران و منجمان سلطنتی وجود داشتند و این امر به رونق پیشه منجمی می‌افزود. البته از رایزنی منجمان برای تعیین زمان‌های سعد و نحس بهره‌گیری می‌شد؛ ولی خود این امر نیازمند سالهای متمادی تحصیل و مطالعه بوده‌است.
زیج‌های بسیاری در دوران اسلامی نوشته شده‌اند که واپسین آن‌ها در سده ۱۸ میلادی و در هند تهیه شده‌است.